Iedereen kent het wel: je probeert goed te doen voor anderen, maar je overvolle agenda dwingt je om keuzes te maken. Zo kies je bv. voor het oudercontact van je dochter, waardoor je je huisbezoek aan die kwetsbare kersverse mama nogal abrupt moet afronden. Je geeft voorrang aan wat op dat moment voor jou het belangrijkst is.
Goed dat je keuzes maakt, maar vaak heeft dit een neveneffect: je voelt je schuldig tegenover je cliënt, patiënt, collega, gezin of noem-maar-op. Hoe werkt dat ‘schuldgevoel’ eigenlijk, en hoe kan je hiermee omgaan?
Het mechanisme van schuldgevoelens
Ondanks wat de term doet vermoeden, is schuldgevoel eigenlijk geen gevoel. Schuldgevoel is een effect dat veroorzaakt wordt door onze gevoelens van loyaliteit en verantwoordelijkheid.
Schuldgevoel krijg je wanneer je je meer concentreert op de behoefte die je níet vervult, dan op de behoefte die je wél vervult.
Hoe kan je schuldgevoelens te baas?
1. Rouw en vier
Sta je jezelf toe om even te rouwen over de behoefte waaraan je niet kan voldoen. Accepteer dus dat het jammer is dat je niet alles tegelijk kan doen, ook al zou je dat nog zo graag willen. Zo kan je meer genieten van wat wél de prioriteit kreeg.
Laten we dit even illustreren met een voorbeeld:
Patrick is een levenslustig man die tijdens zijn revalidatie na een brommerongeval wat hulp nodig heeft met de huishoudelijke taken. Thuisverpleegster Ria komt daarom ’s ochtends langs om zijn ontbijt klaar te maken.
Terwijl Ria aanwezig is, vraagt hij haar om hulp bij het aankleden. Ria besluit deze hulpvraag af te wijzen, omdat de visie van het team de focus legt op de zelfredzaamheid van de patiënt. Dit wil niet zeggen dat ze zich niet schuldig voelt, want natuurlijk voelt ze mee met Patrick, en bovendien vindt ze hem een erg sympathieke kerel.
In dit voorbeeld kan het Ria helpen om Patrick duidelijk te maken dat ze het oprecht jammer vindt dat ze hem niet tegemoet kan komen en uitleggen wat de reden is. Hierbij is het raadzaam om te focussen op wat Patrick wint door zichzelf aan te kleden.
Zijn behoefte aan comfort en gemak wordt dan wel niet bevredigd, maar zijn behoefte aan autonomie en zelfvertrouwen wordt op termijn sterker vervuld. Hierdoor krijgt zijn zelfvertrouwen een boost, wat zijn herstel bevordert.
2. Maak van toestemmen geen automatisme
Flexibiliteit is een mooie capaciteit, maar kan ook een valkuil worden als je er te ver in gaat. Toestemmen mag nooit een automatisme zijn.
Zeg jij ook vaak ‘ja’ om dan achteraf te denken: “daar had ik beter even over nagedacht”? Dat komt omdat we ons laten leiden door (onbewuste) overtuigingen. Schuldgevoelens hebben dus een signaalfunctie. Ze markeren welke overtuigingen voor jou het belangrijkst zijn. Je wordt je ervan bewust en kan ze in vraag gaan stellen.
Een voorbeeld hiervan is het alom bekende “als ik iets voor mezelf doe, ben ik egoïstisch”. Maar waarom zou het egoïstisch zijn om eens aan jezelf te denken? Jouw noden en behoeften zijn minstens zo belangrijk als die van anderen.
3. Draag geen verantwoordelijkheid voor andermans problemen
Maak de problemen van anderen niet de jouwe. Het belangrijkste is te kijken of je kan bijdragen aan een oplossing. Lukt dat niet zonder jezelf in bochten te wringen? Dan is het meer dan oké om hier een grens te trekken.
Een voorbeeld:
Tine vraagt aan Staf om voor haar in te vallen op dinsdagavond, omdat ze die avond voor haar moeder wil kunnen zorgen na een kleine medische ingreep. Ze werken in hetzelfde team en nemen afwisselend de nachtdienst voor hun rekening in een opvangcentrum voor niet-begeleide minderjarigen.
Met spijt in het hart zegt Staf ‘nee’, omdat hij alleen op dinsdagavond nog iets leuks kan doen met zijn zoontje. Twee jaar geleden scheidde hij van zijn vrouw, waardoor hij hem niet vaak ziet.
Ondanks dat hij uitkijkt naar de quality time met zijn zoon, knaagt het schuldgevoel van ‘nee’ te zeggen aan hem. Tine heeft hem al zo vaak uit de nood geholpen! Hij is ervan overtuigd dat hij haar in de steek laat, dus stelt hij snel voor om volgende week twee shiften van haar over te nemen.
Eigenlijk hoeft Staf dit helemaal niet voor te stellen. Hij draagt geen verantwoordelijkheid voor Tine en heeft dus ook geen schuld aan haar lastige situatie.
Dit artikel kwam tot stand met de hulp van Sofie Van Looy.