Fotograaf Veerle Scheppers
Tine Swyngedouw is voor Impuls geen onbekende; er is al jarenlang een samenwerking met Focusing Vlaanderen waar Tine trainer is. Haar boek ‘Focusing. Leven in verbinding met je innerlijk kompas‘ verscheen dit najaar bij Lannoo. Een perfect moment om in gesprek te gaan over Focusing, verbindende communicatie en het leven in contact met jezelf anno 2022, in tijden van ‘druk, druk, druk’, sociale media en waarin de crisissen zich opstapelen.
Tine, kan je Focusing eerst en vooral eens kort uitleggen? Wat doet dit met een mens?
‘Focusing betekent in essentie contact maken met je beleving, en vanuit dit contact je leven leiden. Het woordje beleving is daarbij erg belangrijk. Dat gaat over veel meer dan gevoelens en gedachten. De ganse dag door maak je vanalles mee en je lijf maakt dit ook mee. Hoe jij een situatie ervaart en beleeft in je lichaam, daar gaan we onze aandacht op richten. Mensen weten vaak niet goed hoe ze met hun gevoelens moeten omgaan. We zien twee typische patronen. Sommigen neigen naar er te dicht bij zitten en voelen zich vaak overspoeld. Anderen blijven op een te grote afstand ervan en voelen weinig tot niets. We zien mensen vaak heen en weer slingeren tussen beide posities. Alles zo lang mogelijk wegduwen en dan plots overspoeld worden erdoor om het dan toch zo snel mogelijk terug weg te duwen.’
Hoe komt het toch dat we het zo moeilijk vinden om een gezonde relatie met onze eigen beleving en wat we voelen in ons lichaam te hebben? Als je kijkt naar jonge kinderen, dan lijkt het dat zij dat nog wel kunnen. Is dat iets dat we afleren met het opgroeien?
‘Het is deels cultureel bepaald. In onze westerse cultuur staan rationeel reageren, niet teveel voelen, je gevoelens onder controle houden, hoog aangeschreven. Je ziet dat kinderen ook snel aanvoelen hoe ze moeten zijn en leren zich sociaal wenselijk te gedragen. Als volwassenen bestraffend reageren of zelf in paniek geraken als je emotie toont, dan leer je dat af.
Als we vaak onze gevoelens onderdrukken of ze negeren dan zoeken die andere uitwegen. Het is zoals een kleuter die om aandacht van een ouder vraagt, die zal blijven zeuren en alsmaar meer toeren uithalen om toch die aandacht te krijgen. Zo is dat op een bepaalde manier ook met je beleving.
Als je leert in contact met je beleving te leven dan wordt dit je innerlijk kompas. Je beleving heeft je wijze dingen te vertellen, je kan groeien door er naar te luisteren. Door in relatie te gaan met je beleving ontdek je je eigen noden en verlangens. Het helpt je ook om los te komen uit oude patronen waarin je steeds dezelfde gedachten, gevoelens en gedragingen blijft herhalen. Als je die interne relatie aangaat, dan hoeft het zich niet te blijven herhalen omdat het gehoord wordt en je het meeneemt in je leven.’
Innerlijk kompas, dat klinkt een beetje als intuïtie. Is Focusing ook gericht op het versterken van je intuïtie?
Ik begrijp je vraag en toch zie ik het als verschillend. Bij Focusing stap je bewust in een relatie met je beleving en blijf je ook steeds aftoetsen wat er komt of dat echt zo is voor jou vanbinnen, of dat klopt, of dat het nog anders is, of dat er nog meer is. Deze relatie aangaan is wat we de derde weg noemen, de weg waarbij je niet samenvalt met je beleving én die ook niet onderdrukt. Voor mij is intuïtie veel meer iets wat me overkomt, iets dat schijnbaar uit het niets opduikt, als een plotse ingeving. Terwijl Focusing een proces is van innerlijke aandacht, waarbij ik kies om bij iets te blijven zodat het gaandeweg duidelijk en helder kan worden.’
Terug naar hoe het komt dat we dat contact met onze beleving wat kwijt geraakt lijken te zijn. Zie je nog redenen?
‘Onze tijdsgeest. Voelen en aftoetsen bij jezelf vraagt tijd. Laat net die tijd een schaars goed geworden zijn in onze samenleving. We zijn allemaal druk, druk, druk. Als we even een minuutje over hebben, zitten we alweer te scrollen op onze gsm. Dat staat haaks op pauzeren, vertragen en even tijd te nemen om te gaan voelen. We leven ook in een periode waarbij de externe gerichtheid hoog is. Er zijn de vele normen en verwachtingen van de maatschappij bijvoorbeeld rond hoe je je als man, vrouw, jonge, oude persoon, …hoort gedragen. Sociale media doen de druk om te leven naar die verwachtingen nog toenemen. Mensen hebben er ook een mening over alles en je krijgt voortdurend – zelfs ongevraagd – advies. Iedereen is er expert. In onze neoliberale maatschappij moet het altijd meer, beter, verder. Genoeg staat niet in ons woordenboek. Ons lichaam kent dat echter wel.’
Soms hoor je wel eens dat stilstaan bij jezelf een egocentrische manier van leven is, die onze hyperindividualistische samenleving nog versterkt. Hoe kijk jij daarnaar?
‘Focusing vraagt inderdaad interne gerichtheid: wie ben ik, wat klopt voor mij, hoe wil ik leven? Tegelijk focus je op je beleving en die is steeds gevormd door de interactie van jouw wezen en een situatie of persoon. Dus je staat niet los van de buitenwereld. Bovendien kan je alles wat van buiten op je afkomt – ook adviezen of ervaringen van anderen – steeds voorleggen aan jezelf en zo aftoetsen vanbinnen hoe dit voor jou is.
Een goede innerlijke relatie met jezelf is trouwens een goede basis voor goede, authentieke relaties met anderen. Je leert jezelf kennen en je verlangens en behoeftes verwoorden. Dat is belangrijk in een relatie met een ander dat je woorden hebt om te delen wie je bent en hoe je in elkaar zit en wat je nodig hebt. Bovendien leer je in Focusing ook empathisch luisteren naar jezelf en je kan deze open en inclusieve luisterhouding ook meenemen in je relaties met anderen. En als het nodig is om moeilijke gesprekken te voeren dan heb je geleerd om zorg te dragen voor jezelf en om te gaan met je eigen gevoelens tijdens dit gesprek in plaats van die over de ander uit te storten. Je leert wat te wachten voor je reageert, waardoor je minder snel ontvlamt en conflicten minder geneigd zijn om te escaleren. Je relaties profiteren dus ook van die vaardigheid.
Weet je, met Focusing maak je verbinding met àlle dimensies van het leven: de biologische dimensie van je lichaam, de omgeving, de natuur en de materiële dingen om ons heen; de sociale dimensie van alle andere mensen in de wereld; het existentiële met je waarden, ideeën en wereldbeeld en ook het psychische van jezelf en je zeer nabije anderen. Je bent dus helemaal niet alleen met jezelf bezig, je komt heel de wereld tegen en maakt contact met hoe jij dit ervaart en daarin staat. Dat is het omgekeerde van egocentrisme. Zelf ben ik door te focussen een veel diepere connectie met de natuur gaan voelen.’
Focusing is een vaardigheid die je kan leren. Wat zijn de belangrijkste stappen in zo’n leerproces?
‘Ik vertaal dat naar 4 werkwoorden: pauzeren, ervaren, erkennen en stem geven. Focusing gebeurt niet als je een minuutje tijd hebt en zit te scrollen op je gsm. Je kan het eigenlijk op eender welk moment doen: op de trein, tijdens een vergadering of tussen twee telefoontjes in. Maar je moet wel even bewust stoppen met je dagelijkse manier van doen en de tijd nemen: pauzeren. Het is geen lege pauze, want je gaat checken bij jezelf: hoe zit ik erbij, hoe zit ik in mijn lijf? Ik geef mensen vaak de tip om systematisch zo te pauzeren als ze naar het toilet of naar een ander lokaal gaan.’
De tweede stap is ervaren. Ons lijf is veel meer dan een fysiek omhulsel. Je lichaam draagt en ervaart betekenis. Je gaat ervaren wat het gevoel in je lijf is rond een bepaalde persoon of situatie. In het begin is dat vaag maar door er aandacht aan te geven, wordt dat scherper. Hier komt meteen ook de naam ‘Focusing’ vandaan. Naarmate dat je het aandacht geeft, wordt het duidelijker en komen er symbolen naar boven die weergeven hoe jij het ervaart. Dat kunnen woorden zijn die bij je opkomen, maar ook beelden of klanken, kleuren, bewegingen,…
Zo komen we bij het derde werkwoord: erkennen. Je geeft het je niet-oordelende en open aandacht. Je gaat niet discussiëren met hetgeen je ervaart. Je houdt het gezelschap met de mindset van benieuwdheid naar wat er nog meer is en dat is verfrissend. Je gaat ervan uit dat elke beleving je iets wil vertellen, je iets wil laten ontdekken. Soms merk je dan wel dat er oordelen komen, en ook die commentaren in je hoofd willen je iets zeggen. Daar kan je dan op dat moment of later mee aan de slag. Bij Focusing kies je wel met wat je verder gaat in het moment, maar alles is welkom.’
Dat commentaarstemmetje doet ons dan meteen denken aan de innerlijke criticus, die soms van zich laat horen.
‘Ja! Die innerlijke kritische stemmen hebben we allemaal wel. Ooit in je leven had dat een nut, was dat ergens voor nodig. Daarmee vechten levert niks op. Er ruimte voor maken om te gaan kijken welke bezorgdheid erin schuilt, is wat het nodig heeft. Pas wel op, Focusing verlost je niet van je innerlijke kritische stem door eens een sessietje te doen. Focusing is in die zin niet oplossingsgericht op korte termijn. Het gaat om een langdurige, veilige relatie opbouwen met alles wat zich aandient in je leven. Focusing is geen techniek, maar een manier van leven.’
Het vierde werkwoord dat je noemde is ‘stem geven’. Dat doet dan weer denken aan het verzoek bij verbindende communicatie. Is dat hetzelfde bij Focusing?
‘Stem geven gaat over het bovenkomen van de symbolen waar ik daarnet al over sprak. Woorden, bewegingen, kleuren, beelden, … alles wat weergeeft hoe het vanbinnen bij je is, kan je zo’n symbool noemen. Stel het woord spanning komt bij je op, dan ga je dat terug aan je lichaam voorleggen en zien of het dat is, of nog iets anders, of meer. Zo wordt steeds duidelijker hoe het voelt bij jou vanbinnen. Het is dus iets anders dan het verzoek bij verbindende communicatie, maar via Focusing wordt wel duidelijk wat er gaande is in jou vanbinnen en dat kan je wel helpen om een verzoek te formuleren.
Die 4 stappen vormen samen het hele proces. Soms ontdek je zo ook actiestappen, soms alleen het eerst doenbare, of slechts heel kleine stapjes die haalbaar zijn, die je kan nemen.’
Als we kijken naar de actualiteit, zien we dat veel mensen in paniek zijn over hun energierekening. We worden ook overspoeld met tips en meningen in de media, maar voor veel mensen lijken dat druppels op een hete plaat. Hoe kan Focusing helpen om te gaan met dingen in je leefwereld waar je weinig of niets aan kan doen, zoals oorlog, de energiecrisis, de klimaatcrisis, of gelukkig minder acuut intussen de coronacrisis?
Er is vanalles gaande waar we soms niets aan kunnen doen in de wereld. En hoe je het ook draait of keert: dan gebeurt er ook vanalles in je lijf. Mensen ervaren stress, schieten soms in paniek, maar evengoed in machteloosheid. Overspoeling is nooit veraf. Maar je kan de 4 werkwoorden van Focusing ook toepassen bij situaties waar je niks aan kan veranderen. Dus dat is het eerste wat Focusing kan bieden in moeilijke tijden: pauzeren, ervaren hoe het is voor jou, dat erkennen en het zich laten uitdrukken.
Gendlin, de grondlegger van Focusing, ontwikkelde als eerste stap in Focusing ‘Clearing a space’ of ruimte maken. Alleen al die eerste stap beoefenen werkt stressreducerend. Hierbij ga je bij jezelf opmerken welke bezorgdheden hier en nu bij je spelen. Je blijft daar even bij en die geef je dan letterlijk een plaatsje door ze op te schrijven op een papiertje en in de ruimte even neer te leggen. Je kan dat ook in je verbeelding doen of op een blad papier. Telkens je iets neerzet op papier of in de ruimte voel je hoe je lijf is zonder dit ene. Zo kan je ertoe komen om te voelen hoe je bent op dit moment, los van die dingen. Je vertrekt dan van een lijf dat wat opener en vrijer aanvoelt en kan dan kijken of je verder met iets aan de slag wil gaan of hier stopt voor vandaag.
Soms raak je door te focussen ook voorbij dat gevoel van machteloosheid en ik kan er toch niks aan doen, en ontdek je dat er misschien wel kleine acties zijn, die haalbaar zijn en in lijn zijn met je waarden en wie jij bent.’
Wat hebben mensen die met Verbindende Communicatie bezig zijn aan Focusing en omgekeerd?
‘Ik ben zelf geen expert Verbindende Communicatie, maar ik weet dat het spreken vanuit je gevoelens en behoeften belangrijk is bij Verbindende Communicatie. In dat opzicht kan Focusing enorm zinvol zijn. Je leert de route vinden naar je gevoelens en behoeften, en woorden te vinden om je verzoek te formuleren.
Bovendien: Focusing leer je in duo’s. Je leert niet alleen focussen maar ook empathisch luisteren naar jezelf en naar de ander. Op het vlak van empathisch luisteren is er misschien wel een andere invulling van dit begrip. Bij Focusing gaat de luisteraar de gevoelens of behoeften van de ander niet invullen; het empatisch gissen, zeg maar. Je oefenpartner zal je wel uitnodigen om verder te checken hoe de emotionele kwaliteit van je ervaring is, maar zonder die te benoemen zolang de focusser dat niet doet. De bedoeling is dat mensen dit voor zichzelf leren. Behalve bij Interactive Focusing – dat is een stappenplan om samen met 1 of meerdere personen rond een onderwerp te spreken. Het bevordert empathie met jezelf en met de anderen. Daar gebeurt dat op bepaalde momenten wel en dat kan erg verbindend zijn.’
Kan je starten met Focusing op jezelf, heb je een goeie oefening voor de lezer om er eens van te proeven?
‘Met de oefening Innerlijk weer kan iedereen laagdrempelig ontdekken hoe een volledig proces van Focusing eruit ziet. Het is als het ware een weerbericht tekenen en schrijven van je hart, op dit moment. Deze oefening werd ontwikkeld door mijn Japanse collega Shoji Tsuchie omdat hij merkte dat contact maken met je lichaam voor veel mensen een moeilijk iets was maar dat de metafoor van het weer zeer helpend is om die beweging naar binnen te maken. Deze luisteroefening staat ook in mijn boek. Er staan tevens instructies bij over hoe Focusingoefeningen doen, die je vooraf best kan doornemen. De belangrijkste instructie luidt: volg de instructies niet (lacht). Jouw lichamelijk gevoelde beleving is de baas. Niet je Ik, de oefening of de instructeur. Jij volgt je lichaam. Een respectvolle innerlijke relatie met jezelf opbouwen lukt niet door alles juist willen doen zoals de anderen het zeggen of je opdragen. Dat vat Focusing als levenswijze meteen ook mooi samen: leven in verbinding met je innerlijk kompas.’
Meer weten?
- Beluister de oefening ‘Innerlijk weer’
- Meer info over Tine Swyngedouw op efocusing.be
- Het boek van Tine kan je bestellen via Lannoo of de betere lokale boekhandel.