Het is volop herfst. Het wordt kouder en donkerder. We kleden ons dikker aan en onze paraplu wordt onmisbaar. Maar de herfst is ook het seizoen van warmte en heel wat kleine geneugten, als je er maar naar op zoek gaat. De bomen laten zich op hun kleurrijkst zien tijdens stevige wandelingen in frisse lucht. We kunnen stiekem binnenkijken in andermans huis terwijl we zelf nog onderweg zijn naar het onze. Er zijn warme drankjes en dekentjes waaronder we kunnen wegkruipen.
Toch dwalen mijn gedachten de laatste tijd vaak af naar de talloze mensen die niet kunnen genieten van deze kleine charmante dittemedatjes. Ik zie meer dan ooit dat schrille contrasten en geweld de wereld in hun greep houden, en de diepe verdeeldheid die groter wordt in onze samenleving. Naast de drang om te schuilen voor het koude, natte herfstweer, voel ik ook een drang om te schuilen voor een ander soort koudheid die ik meer en meer tegenkom: de alomtegenwoordigheid van vijanddenken. In het nieuws, op café, aan de kassa, zelfs bij mijn eigen vrienden en familie en uiteraard op sociale media.
Niettemin wil ik naast dat occasionele en broodnodige schuilen en vertragen, vooral vastberaden inzetten op actieve hoop. Wat kan ik als individu doen wanneer vijanddenken opduikt in mijn leven?
“Verander de wereld, begin bij jezelf”
Gandhi
VIJANDDENKEN: EEN RECEPT
BETER, SNELLER, STERKER
Het werk van Elif Shafak biedt ons heel wat inzichten in hoe een toenemende verdeeldheid de voedingsbodem is voor de veelheid aan vijandbeelden in onze samenleving. In “How to Stay Sane in an Age of Division” onderzoekt Shafak de diepe verdeeldheid in de samenleving, of het nu gaat om politieke, culturele, religieuze of sociale scheidslijnen.
We worden bijna continu blootgesteld aan stereotypen en (voor-)oordelen over anderen. De continue toevloed aan informatie verhoogt bovendien onze eigen reactiviteit en beperkt onze ruimte om nog naar anderen te luisteren en te verbinden. Wanneer het gedrag en de (re-)acties van anderen schuren met onze eigen waarden en behoeften, vallen we al snel terug op oordelend denken. Dit blokkeert de verbinding met onszelf en evengoed met de ander.
“We live in an age in which there is too much information, less knowledge and even less wisdom. That ratio needs to be reversed. We definitely need less information, more knowledge, and much more wisdom.”
Elif Shafak
Door de snelheid waarmee we oordelen en meningen delen, maar evengoed ook binnenkrijgen – in gesprekken, via (sociale) media,… – is er nog maar weinig ruimte voor bewustzijn voor wat er in ons leeft aan gevoelens en behoeften. Aan vertraging, dat kan bijdragen aan bewustzijn, is er veel gebrek.
FILTERBUBBELS
Hierbij mogen we ook het effect van Artificiële Intelligentie (AI) niet onderschatten, met alle algoritmes die onze informatiestroom beheersen. Algoritmes zijn ontworpen om content op maat aan te leveren, afhankelijk van het profiel van de lezer. “If you like this, you may also like…”
Zonder er bewust voor te kiezen bevinden we ons in een filterbubbel, waarin we telkens meer blootgesteld worden aan informatie die onze eigen bestaande overtuigingen bevestigt. Onze bubbels worden steviger en de verbinding met de ander vervaagt. We krijgen minder informatie over mensen en groepen die niet meteen aansluiten bij onze eigen overtuigingen. Ook dit draagt bij aan het oordelen en het ontmenselijken van andersdenkenden.
“The moment we stop listening to diverse opinions is also when we stop learning. Because the truth is we don’t learn from sameness and monotony. We usually learn from differences.”
Elif Shafak
FILTERBUBBELS IN EEN SNELKOOKPAN
“Beware of anyone who describes a human being as something other than human being.”
George Monbiot
Wanneer we mensen (individuen of groepen) niet meer zien in hun gevoelens, behoeften en waarden maar uitsluitend nog vanuit de oordelen en de stigma’s, ontdoen we hen van hun menselijkheid. We geloven dat er iets mis is met deze mensen. Dat verlies van empathie creëert en versterkt vijandbeelden. Het kan dan al gauw escaleren en uitlopen op geweld.
ACTIEVE HOOP & TRANSFORMEREN VAN VIJANDSBEELDEN
We hoeven niet bij de pakken te blijven zitten en kunnen ook onze schuilplaats verlaten. Meer nog, het is van groot belang dat we de moed hebben om zelf aan de slag te gaan en inzetten op het vertragen en het transformeren van onze eigen vijandbeelden.
Op individueel niveau zal het ons in staat stellen om effectievere relaties op te bouwen en conflicten te verminderen, wanneer we durven kijken naar wat onze eigen vijandbeelden vertellen over onszelf. Als we ons bewust worden van de vijandbeelden die we meedragen, kunnen we kijken naar wat ze ons zeggen over onze eigen gevoelens en behoeften. Want onder oordelen zijn er steeds ook behoeften aanwezig. Wanneer we met empathie naar onszelf en de ander kunnen luisteren, kunnen we het veroordelende vijandbeeld loslaten en ook de ander in zijn gevoelens en behoeften zien. Vervolgens is het mogelijk om op zoek te gaan naar strategieën waarmee tegemoetgekomen kan worden aan ieders behoefte.
Zoals Elif Shafak, evenals Marshall Rosenberg en iedere deelgenoot van het Verbindende Gedachtengoed, willen we bij Impuls ook bijdragen aan meer empathie in deze wereld.
Ook op maatschappelijk niveau zullen we op deze manier meebouwen aan een meer inclusieve, begripvolle en vreedzame samenleving. Het verminderen van vijandbeelden is niet enkel een persoonlijk verantwoordelijkheid. Wanneer we er collectief op inzetten is het ook een rijke voedingsbodem om constructieve oplossingen te vinden voor de complexe uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd.
Ik wil dus de gelegenheid aangrijpen die mijn herfstige schuildrang me biedt om te vertragen en bewust te worden. En ik wil jou, deelgenoot, uitnodigen om mee te doen.
- Je kan aan de slag met deze toolbox: een reflectieve schrijfoefening.
- Je kan meer lezen
- How to stay sane in an age of division – Elif Shafak, 2020
- Uit De Puinhopen – Georges Monbiot , 2017
- Actieve Hoop – Joanna Macy & Chris Johnstone, 2022
- Gelijk hebben of gelukkig zijn? – Marshall B. Rosenberg (2004)
- De taal van de Vrede – Marshall B. Rosenberg (2018)
- Je kan ook steeds dit artikel lezen door het te delen via je social media of door het door te mailen naar je vrienden/familie.
Cindy Paelinckx & Mariet Ghaye, Impuls vzw
Beeld: AI Canva gegenereerd